เอตฺถ จ ‘‘ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต’’ติ เอตฺตาวตา จ ปุคฺคลาธิฏฺฐานาย เทสนาย ปาติโมกฺขสํวรสีลํ ทสฺสิตํฯ ‘‘อาจารโคจรสมฺปนฺโน’’ติอาทิ ปน สพฺพํ ยถาปฏิปนฺนสฺส ตํ สีลํ สมฺปชฺชติ, ตํ ปฏิปตฺติํ ทสฺเสตุํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

อินฺทฺริยสํวรสีลํ

[15] ยํ ปเนตํ ตทนนฺตรํ ‘‘โส จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา’’ติอาทินา นเยน ทสฺสิตํ อินฺทฺริยสํวรสีลํ, ตตฺถ โสติ ปาติโมกฺขสํวรสีเล ฐิโต ภิกฺขุฯ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวาติ การณวเสน จกฺขูติ ลทฺธโวหาเรน รูปทสฺสนสมตฺเถน จกฺขุวิญฺญาเณน รูปํ ทิสฺวาฯ โปราณา ปนาหุ ‘‘จกฺขุ รูปํ น ปสฺสติ, อจิตฺตกตฺตา, จิตฺตํ น ปสฺสติ, อจกฺขุกตฺตา, ทฺวารารมฺมณสงฺฆฏฺเฏ ปน จกฺขุปสาทวตฺถุเกน จิตฺเตน ปสฺสติฯ อีทิสี ปเนสา ‘ธนุนา วิชฺฌตี’ติอาทีสุ วิย สสมฺภารกถา นาม โหติ, ตสฺมา จกฺขุวิญฺญาเณน รูปํ ทิสฺวาติ อยเมเวตฺถ อตฺโถ’’ติฯ น นิมิตฺตคฺคาหีติ อิตฺถิปุริสนิมิตฺตํ วา สุภนิมิตฺตาทิกํ วา กิเลสวตฺถุภูตํ นิมิตฺตํ น คณฺหาติ, ทิฏฺฐมตฺเตเยว สณฺฐาติฯ นานุพฺยญฺชนคฺคาหีติ กิเลสานํ อนุอนุพฺยญฺชนโต ปากฏภาวกรณโต อนุพฺยญฺชนนฺติ ลทฺธโวหารํ หตฺถปาทสิตหสิตกถิตวิโลกิตาทิเภทํ อาการํ น คณฺหาติ, ยํ ตตฺถ ภูตํ, ตเทว คณฺหาติ, เจติยปพฺพตวาสี มหาติสฺสตฺเถโร วิยฯ

เถรํ กิร เจติยปพฺพตา อนุราธปุรํ ปิณฺฑจารตฺถาย อาคจฺฉนฺตํ อญฺญตรา กุลสุณฺหา สามิเกน สทฺธิํ ภณฺฑิตฺวา สุมณฺฑิตปสาธิตา เทวกญฺญา วิย กาลสฺเสว อนุราธปุรโต นิกฺขมิตฺวา ญาติฆรํ คจฺฉนฺตี อนฺตรามคฺเค ทิสฺวา วิปลฺลตฺถจิตฺตา มหาหสิตํ หสิฯ เถโร กิเมตนฺติ โอโลเกนฺโต ตสฺสา ทนฺตฏฺฐิเก อสุภสญฺญํ ปฏิลภิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ –

‘‘ตสฺสา ทนฺตฏฺฐิกํ ทิสฺวา, ปุพฺพสญฺญํ อนุสฺสริ;

ตตฺเถว โส ฐิโต เถโร, อรหตฺตํ อปาปุณี’’ติฯ